نگاهی به وجه تسمیه بجنورد

بجنورد مرکز استان خراسان شمالی،  نام یک شهرقدیمی است که با مختصات جغرافیایی طول ۵۷ درجه و ۱۹ دقیقه و عرض ۳۷ درجه و ۲۸ دقیقه و ارتفاع ۱۰۷۱ متر از سطح دریا در شمال شرقی ایران قرار دارد. بر اساس منابع جغرافیایی این شهر ۳۶ کیلومتر مربع مساحت دارد و فاصله آن تا تهران ۸۲۱ کیلومتر است.

در مورد دلیل نامگذاری بجنورد متأسفانه تا کنون هیچ جاینام شناسی علمی صورت نگرفته است. آنچه از این و آن ارائه شده است یا وجه تسمیه عامیانه است یا وجه تسمیه غیرعلمی. در وجه تسمیه عامیانه به هیچ دلیلی از منظرهای زبان شناختی، تاریخی و جغرافیایی و باستان شناختی استناد نمی شود؛ بلکه صرفاً از قول عوام و بر اساس اعتقادات آنها نقل می گردد؛ مانند اینکه بگوییم  جاینام بجنورد در اصل «بیزیم یورد» بوده است. « بیزیم» در زبان ترکی یعنی «مال ما» .

در این وجه تسمیه اولاً معلوم نیست مرجع ضمیر «ما» چه کسانی هستند. چون هر  طایفه ای از ترکان می تواند مدعی شود منظور طیف یا گروه خودش است. ثانیاً توجیه زبانشاختی ندارد و چون هیج شواهد تاریخی و جغرافیایی آن را تأیید نمی کند این وجه تسمیه جز حدس و گمان شخصی چیز دیگری نمی تواند باشد؛ بلکه یک وجه تسمیه سازی عوامانه ای است که از سر تفنن صورت گرفته است .

اما در وجه تسمیه غیرعلمی فقط به یکی از معیار های جاینام شناختی مثلاً زبانشناسی بسنده می شود. و به معیارهای دیگر، یعنی ابعاد تاریخی و جغرافیایی و باستان شناختی آن استناد نمی شود؛ مانند اینکه بگوییم بجنورد همان بیجین یورد است؛ وجه تسمیه ای که رضا تأثیری نویسنده کتاب شهر من بیجین یورد از قول یک شخص ترک قشقایی بازگو می کند. این وجه تسمیه حدس و گمانی است که شاید از نظر زبانشناسی قابل توجیه باشد ولی مستند به هیچ یک از منابع تاریخی و جغرافیایی و احیاناً باستان شناختی نیست.

چند وجه تسمیه درباره بجنورد

چنانکه در بالا اشاره شد یکی از وجوه تسمیه بجنورد نسبت آن با معنای بیجین یورد است. رضا تأثیری در پیشگفتار کتاب شهر من  بیجین یورد می نویسد: «روی آبهای راکد حشره کوچکی دائم در حال دویدن است. این حشره را ترک ها «بیجین» می گویند. در جلگه کوچک بجنورد از زمان‌های قدیم آبهای راکد فراوان بوده و روی همین مانداب ها حشره کوچک بیجین زندگی می کرد. در نتیجه به سرزمینی که مردم کنار همین بیجین ها می زیستند بیجین یورد گفتند». او می گوید: «شاید بر اثر گذشت زمان مردم کلمه بیجین را به صورت بیژن تلفظ کرده باشند.» به همین دلیل وی نام این کتاب را شهر من بیجین یورد نهاده است.